Dil ve beyin gelişimi ile ilgili bazı kuramsal sorunlar için hala kesin yanıtlar verilememiştir. Yüz elli yıllık bir süreyi kapsayan araştırmalar neticesinde dil ve konuşma gelişimi; dilin özellikleri, dil bozuklukları, dil ve beyin gelişimi ve ilişkisine dair geniş kapsamlı bilgilere ulaşılsa da güncelliğini koruyan bazı sorular mevcuttur. Gelin, bu sorulara birlikte göz atalım.

İnsan Dili ile Hayvan Dili Arasındaki Benzerlikler Nelerdir?

İnsanlar konuşma yetisi bakımından 4 alanda bazı hayvanlarla benzerlik gösterir. Doğduğunda belli sesleri çıkarma yetisine sahiptir. Bu seslere tepki verme yetisi ile doğmuştur. Kendi çıkardığı seslerle oynar. Başkalarının seslerini taklit etmeyi öğrenir. Hayvanların da daha ilkel de olsa düşünme yetilerinin var olduğuna dair bulgular mevcuttur. Kuş ötüşü ve insan konuşması arasında benzerlikler söz konusudur. İnsanın sesleri üretmesine olanak veren sinirsel mekanizmalar ile kuşlarınki benzerlik gösterir. Kuşlarda ötüşü işleyen iki merkez anatomik açıdan farklılık gösterse de insanlarda da bulunur. Ses kontrol mekanizmaları kuşlarda da insanlar gibi çoğunlukla beyinlerinin sol hemisferlerindedir.

Papağanlar insan konuşmalarını sadece ses düzeyinde taklit etmezler, çıkardıkları seslerin ne anlama geldiğini de bilebilirler. Soyut sözcükleri öğrenebilirler. Pek çok memeli ve özellikle de primatlar türlerine özgü geniş bir ses repertuvarına sahiptirler. Bazı maymunlar insana özgü dili ve hatta dilbilgisi kurallarını sınırlı da olsa öğrenebilirler.

Dil ve Beyin Gelişimi: İnsan Dili ile Hayvan Dili Arasındaki Farklar Nelerdir?

İnsanın dil yeteneği ve gelişimi 3 alanda hayvanlarınkinden ayrılır. İnsan, çıkardığı sesleri farklılaştırma ve çeşitlendirebilme yetisine sahiptir. Sesler arasındaki ilişkileri tanımak ve simgesel düzeyde yönlendirebilmek için uygun bir beyin yapısına sahiptir. Dilin insanlarda ne zaman geliştiği hakkındaki veriler henüz yetersizdir ancak 10 bin ila 100 bin yıl öncesi olduğu tahmin edilmektedir. Ancak dil yetisini önceleyen ve hazırlayan temel biyolojik gelişmelerin 6 milyon yıl öncesine dayandığı bilinmektedir. Dil yeteneği evrimsel süreç içerisinde gerçekleşmiştir. Bebekler benzeri bir süreci doğdukları andan konuşma yetisi edindikleri zamana kadar geçirirler.  Dil insanın toplumsal iş bölümünde önemli bir role sahiptir. Dil bu iş bölümünü ve her ilişkileri mümkün kılan Zihin Kuramı’nın gelişimi için gereklidir. Aslında şempanzelerde de sınırlı bir eş duyum olduğu bilinmektedir ancak insanda olduğu gibi gelişmiş ve derinlemesine değildir. Dilin insandaki etkileşimsel gelişimi kuşaklar arasında aktarılmış ve doğada eşsiz bir nitelik kazanmıştır. Özellikle düşünce ve dilin birleşmesiyle sözel düşüncenin ortaya çıkması insana özgü en önemli gelişmelerden biridir. Yazılı dile dönüşmesi ile de bilgi kuşaklar boyunca birikerek ve son 100 yılda logaritmik artışla bugünün bilgi birikimine ulaşmıştır. İnsan türü farklılaşarak tek bir gövde gibi davranan ve bu durumu belli bir tarih kesitinde değil, aynı zamanda peş peşe gelen tarih dilimlerinde de gerçekleştiren tek varlıktır.

İnsan Dili ile Genler Arasındaki İlişki Nedir?

İnsanın dil yetisi ile genetik özellikleri arasındaki ilişkiler konusunda henüz yeterli bilgiye ulaşılamamıştır. Bu konuda bilinenler sınırlıdır. Ancak; genlerin insan beyninin ve insan dilinin  oluşumu ve işleyişi üzerinde rol oynadığı bilinmektedir. Ancak; dil gibi karmaşık bir süreci anlamak için yalnızca genleri anlamak yeterli olmayacaktır. Genlerin etkisi kadar çevresel etkenler de dil gelişimi üzerinde etkilidir.  Genlerin kendi aralarındaki etkileşimlerinin yanı sıra fiziksel ve kimyasal çevre ile etkileşimlerinin ve psikososyal nitelikli çeşitli etkenlerin dil ve beyin gelişimi ve davranışlar üzerinde etkisi olduğu bilinmektedir. Son dönemlerde pek çok genetik araştırmada dil gelişimine ait sorunlara dair araştırmaların ön planda olması söz konusudur. Dil ile ilgili özgül genleri belirlemeye yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Dil ile ilgili tek genlerden ziyade pek çok genin etkili olduğu düşünülmektedir.

Dil ve Beyin Gelişimi: Çocuk Dili Nasıl Öğrenir?

Çocukların anadillerini oldukça kısa sürede ve büyük bir yetkinlikle nasıl öğrendiği tam olarak bilinmemektedir. Ancak bununla ilgili bazı görüşler mevcuttur. Modüler yaklaşım, bilişsel işlevlerin bebeklikten itibaren görece bağımsız gelişimini varsayar. Modüler yaklaşım dili kendi kendine yeterli birçok bilişsel birimden biri olarak tanımlar. Bu yaklaşıma göre her bir modül belli bir görevi yapar ve bir otonomisi vardır. Noam Chomsky tarafından dile getirilen doğuştancı (nativist) görüşe göre dil öğrenilemez, edilinir ve insan dışındaki canlılar dili edinemez. Çocuğun dil gelişimi, doğal ve kendiliğindendir. Dili edinmeye taklitle başlarlar ancak her zaman değişikliğe giderler.

1970’lerin sonunda Nikaragua’da dış dünyayla hiçbir bağlantısı bulunmayan sağır ve dilsiz çocukların kendilerine özgü basit jestlerden hareketle bir tür işaret dili geliştirdikleri saptanmıştır. Bu dil zaman içinde gelişmiş ve değişime uğramıştır. 1980 ortalarında ikinci kuşak çocuklar da dili onlardan öğrenmiştir. Bu çocuklara herhangi bir işaret dili öğretilmemiştir ve öğretecek kimse de yoktur.  Dildeki ilk değişikliklerin küçük çocuklar tarafından daha en başından yapılmakta olduğu saptanmış, ardı sıra gelen kuşakların jestlere dayalı bir sistemi sözcüklere dayalı bir dilbilgisi sistemine dönüştürdüğü gözlenmiştir. Bu durumun çocukların dili öğrenme ve yayma tarzlarını yansıttığı ve bunun biyolojik bir yatkınlık temelinde gerçekleştiği düşünülmektedir. Bu bulgular Noam Chomsky tarafından öne sürülen düşünceyi destekler niteliktedir. Dilin biyolojik ve sosyolojik açıdan sarmal nitelikte olan gelişimi insana özgüdür.

Dil ve beyin gelişimi hakkında daha detaylı bilgiye ulaşmak isterseniz aba Yayın tarafından yayımlanan ve editörlüğünü Doç. Dr. Gamze Sart’ın yaptığı Prof. Dr. Barış Korkmaz tarafından kaleme alınan “Dil ve Beyin” adlı kitaba buradan ulaşabilirsiniz. Daha fazla yayına ulaşmak için web sitemizi ziyaret edebilirsiniz.